Dit is je levensles van… Rutger Hauer

Door Edwin Gitsels / Biografiebureau Dit is je leven - 02/08/19

In de vele artikelen die er zijn verschenen naar aanleiding van het overlijden van Rutger Hauer viel mij iets op. Ik las dat hij tot drie keer toe is gevraagd voor de rol van de slechterik in een James Bond-film. Drie keer heeft hij ‘nee’ gezegd. Als hij de bad guy speelde, zoals in bijvoorbeeld Blade Runner en The Hitcher, was het altijd een gelaagde antiheld. De schurken in Bond-films waren hem te simplistisch. Lucratief, maar oninteressant. Daar is een belangrijke les uit te trekken. Dit is je levensles van… Rutger Hauer.

Jeroen Krabbé zei in 1987 wel ‘ja’ tegen 007. Hij speelde de verdorven generaal Koskov in The Living Daylights. Dat betekende zijn Hollywood-doorbraak, waarna hij in onder meer The Prince of Tides met Barbra Streisand en The Fugitive met Harrison Ford speelde. Ook iconen als Telly ‘Kojak’ Savalas, Christopher Walken, Sean Bean en Mads Mikkelsen gingen gretig in op de uitnodiging om de rol van Bond-vijand in te vullen. Hauer dus niet. Hij volgde zijn eigen koers en liet zich niet afleiden door geld of roem.

Rutger Hauer en Jeroen Krabbé bij de première van De Soldaat van Oranje. Krabbé zei wel ja tegen James Bond.

IS EEN ‘NEE’ EGOÏSTISCH?

Waarom is in het dagelijks leven ‘nee’ zeggen vaak zo ingewikkeld? Anderen teleurstellen is moeilijk omdat we denken dat het egoïstisch is. In haar prachtboek Finding Your Own North Star schrijft Martha Beck: ‘De strijdkreet van je sociale zelf is: “Je kunt niet steeds nee zeggen elke keer als er iets onaangenaams voorbij komt. Mensen moeten doen wat ze moeten doen.” Je sociale zelf heeft geleerd ‘ja’ te zeggen in weerzin opwekkende situaties omdat het gelooft dat er geen uitweg is. Als je stopt met de ‘nee’s’ te gehoorzamen die van de mensen om je heen komen en begint te luisteren naar de ‘nee’s’ van binnen uit jou komen, dan zullen veel van deze mensen – mogelijk inclusief degenen van wie je het meeste houdt – verbijsterd zijn en in de weerstand schieten. De kans bestaat dat je een paar verliezen gaat lijden.’

Martha Beck tijdens een van haar TedX presentaties

ARROGANT, ONDANKBAAR OF DWARS

‘Nee’ zeggen tegen situaties die weerzin opwekken, waar Martha Beck het over heeft, dat krijgen veel mensen wel onder de knie. Maar kiezen tussen goed en beter, die afweging kan hoofdbrekens veroorzaken. ‘Nee’ zeggen tegen iets dat je best graag doet en waar je iemand anders blij mee maakt, maar waar je na veel wikken en wegen toch ‘nee’ tegen zegt omdat je daarmee ‘ja’ zegt tegen iets wat je nóg liever wilt en wat vooral voor jezelf positief is, dat is best een dingetje.

De angst om afgewezen te worden, dat is misschien wel de belangrijkste oorzaak waarom we het zo moeilijk vinden om ‘nee’ te zeggen, zoals Martha Beck beaamt. Omdat mensen je misschien arrogant, ondankbaar of dwars vinden. Maar vaker ‘nee’ zeggen is belangrijk om de focus te houden op de doelen die je wilt bereiken. Om je energie te sparen voor wat echt van waarde is. Bovendien leer je om onderscheid te maken tussen sociaal gewenst gedrag en gepassioneerde motivatie. En te kiezen voor het laatste.

WAKKER LIGGEN

Het kan ook zijn dat je ‘nee’ zegt tegen iets waarvan je weet dat het je veel kan opleveren en je verder kan helpen. Alleen helpt het je verder op een pad waar je niet voor kiest. Dat is wat Rutger Hauer deed bij zijn keuze van rollen en projecten. Afgelopen jaar heb ik ook meermalen ‘nee’ moeten zeggen tegen aanlokkelijke aanbiedingen van diverse tv-producenten om de eindredactie van mooie programma’s te komen doen. Dat zeg ik niet interessant te doen, maar om inzicht te geven in het proces. Ik vond dat nee-zeggen heel lastig en heb daar een paar maal echt wakker van gelegen. Dat had vier oorzaken:

1/ De angst dat zo’n opdrachtgever me de volgende keer niet meer belt

2/ Als het dan ook nog gaat om iemand met wie ik een persoonlijke band heb, wil ik diegene niet afwijzen of kwetsen door mijn ‘nee’

3/ De worsteling om zulke prachtige kansen naast me neer te leggen, ervaringen te missen. Het liefst zou ik drie levens tegelijk leven en alles aanpakken

4/ De twijfel of de reden van mijn nee’s, namelijk ja zeggen tegen mijn eigen bedrijf, uiteindelijk wel de juiste zou blijken te zijn

GROEIEND GEVOEL VAN VRIJHEID

Tegelijkertijd wist ik dondersgoed: alle vier de redenen zijn onzin. Het komt uiteindelijk op hetzelfde neer: de uitdagende transitie van  mooie programma’s voor een groot publiek maken naar mijn eigen opdrachten binnenhalen en eindverantwoordelijk zijn voor elk aspect van de projecten die ik doe. Dat is een proces waarbij ik elke dag weer nieuwe dingen leer, ook door fouten te maken. En waarbij ik een groeiend gevoel van vrijheid ervaar, ondanks de vele uren en de lange dagen. Het is bovendien één groot feest en een enorm voorrecht om mijn cliënten zo enorm blij te kunnen en mogen maken met een boek of film over hun leven.

Auteur Tony Crabbe

VIER SOORTEN ‘NEE’S’

In zijn bestseller Nooit meer te druk onderscheidt Tony Crabbe vier vormen van nee-zeggen:

1/ een oprecht ‘nee’. Als we ons in het nauw gedreven voelen omdat iemand ons heeft gevraagd iets te doen wat we niet willen doen, wringen we ons liever in allerlei bochten dan dat we op de man af ‘nee’ zeggen. De wens om te ontsnappen kan zo sterk zijn dat we een overtuigend klinkend verhaal compleet bij elkaar verzinnen om een ‘ja’ uit te sluiten. Een smoes kan je uit een lastige situatie redden en wordt vaak gebruikt met de bedoeling de andere niet voor het hoofd te stoten, maar uiteindelijk lost het niets op. Draai er niet omheen, eerlijkheid duurt het langst. Verzin geen excuses of smoesjes, adviseert Crabbe. Als het om ‘nee’ zeggen gaat, is het beter oprecht te zijn.

2/ een bedachtzaam ‘nee’. Als je bang bent om bot over te komen, zeg dan dat je meer tijd nodig hebt om goed af te kunnen wegen of een nieuwe verplichting te combineren is met al bestaande verplichtingen. Zeg daarom: ‘Daar wil ik even een nachtje over slapen’ (of wakker over liggen ?).

NEE TEGEN ALLES WAT AFLEIDT

3/ een positief ‘nee’. Om je ‘nee’ effectief te laten zijn werkt het goed om er een ‘ja’ tegenover te zetten. Wanneer je jouw grote ‘ja’ hebt gevonden weet je ook precies waar je ‘nee’ tegen moet zeggen: tegen alles wat je afleidt van je weg naar je doel.

4/ een restrictief ‘nee’. Elk project wordt bepaald door drie factoren: de benodigde tijd, de benodigde middelen en de omvang of kwaliteit van het project bij voltooiing. Bij een restrictief ‘nee’ is het niet eens nodig om echt ‘nee’ te zeggen. Je legt uit wat er zou gebeuren als je ‘ja’ zou zeggen. Dat geen van beide partijen daar bij gebaat is. En je doet een alternatief voorstel, bijvoorbeeld dat je er twee keer zolang over doet of dat je alleen aan de opzet van het project meewerkt en dan je taken overdraagt aan een ander.

Voor welke ‘nee’ je ook kiest, je levensverhaal wordt echt jouw levensverhaal als je ‘nee’ leert zeggen tegen alles wat je er niet in wilt hebben. En dat doe je door keuzes te maken en je leven zo te leven dat je trouw blijft aan je eigen uitgangspunten. Net als Rutger Hauer.